Een team als menselijke piramide

‘Om goed voor patiënten te zorgen moet je óók goed voor het team in de operatiekamer zorgen.’  Een mooie uitspraak van een OK-assistent in een artikel van de Correspondent.*

Daarmee zegt ze precies wat de teamcoaches van Loof voor ogen hebben wanneer we een team begeleiden. Teamleden in contact brengen om samen de balans te vinden tussen van waarde zijn voor anderen en zorgen voor elkaar. Verderop in het artikel vergelijkt deze OK-assistent een operatie met een ingewikkelde choreografie, waarbij elke danser van belang is.* Een prachtige metafoor! Zowel het volbrengen van de taak van het team als de zorg voor het team zelf, is afhankelijk van goede onderlinge samenwerking. Bij Loof gebruiken we hier vaak een beeldspraak voor uit de wereld van het circus of de acrobatische gymnastiek, waarin het balanceren letterlijk vormt krijgt; namelijk een team als menselijke piramide.

Contact en spanning

Deze metafoor helpt ons wanneer we in gesprek gaan over teamontwikkeling. Zo kunnen we ons makkelijk voorstellen hoe een acrobatisch team dat te snel een hoge piramide wil opbouwen, ernstige blessures en het uiteenvallen (letterlijk!) van het team riskeert. Sterker nog, volgens mij voelen we deze spanning zelfs wanneer we in het circus met ingehouden adem naar een acrobatische act kijken. Daar tegenover staat het gevoel van een gebrek aan spanning, dat we kennen wanneer een circusact niet boeiend genoeg is om te blijven kijken en de bak met popcorn alle aandacht krijgt. Een gebrek aan spanning zorgt er uiteindelijk ook voor dat een team uiteenvalt, maar dan omdat de leden besluiten voor hun eigen succes te gaan. Wil een team in de wedstrijd blijven, dan is het belangrijk dat de leden voortdurend in contact blijven met elkaar om de juiste hoeveelheid spanning op te zoeken in de samenwerking. Net als bij het bouwen van menselijke piramides.

Teamreflectie

Of het nu gaat om het bouwen van een menselijke piramide of een andere taak die alleen in teamverband kan worden gerealiseerd, samenwerken vraagt naast inspanning ook om reflectie. Erik de Haan, hoogleraar organisatieontwikkeling & coaching aan de Vrije Universiteit Amsterdam, verwoordt het nog sterker in de ondertitel van zijn boek ‘Teamcoaching’.* Door gezamenlijk te reflecteren, nemen de teamprestaties toe en groeit het wederzijdse begrip van teamleden. Natuurlijk, een beetje indrukwekkende menselijke piramide bouw je niet zomaar. Ook niet na er van te voren uitgebreid over nagedacht en overlegd te hebben. Het is allereerst een kwestie van inspannen, door te oefenen met vallen en opstaan. Bij voorkeur in een zo veilig mogelijke omgeving, zodat er geen ernstige ongelukken gebeuren. Denk aan de matten op de vloer van een gymnastiekzaal. Zo zien wij dat ook wanneer we bouwen aan sterke teams in organisaties. Het begint met teamwerk. Bespreken wat de gezamenlijke doelstelling is, een voorstelling maken van de benodigde stappen en samen gaan experimenteren. Het moment van reflecteren dient zich dan haast als vanzelf aan wanneer een van twee zaken optreedt. Of het team loopt tegen een probleem aan of het team bereikt zijn doel. Na de inspanning is het moment aangebroken voor ontspanning, zodat de (denk)spieren kunnen herstellen, en tijd voor reflectie om samen te beoordelen in hoeverre de optimale spanning werd bereikt in de samenwerking.

Uit balans

In de praktijk zien wij helaas vaak dat teams voorbij gaan aan het moment van reflecteren en de voorkeur geven aan actief doorgaan of zich hiertoe gedwongen voelen door hun omgeving. Deze teams lopen vanaf dat moment het risico overspannen en ongecontroleerd uit balans te raken. Een team dat doorgaat en het probleem (onbewust) negeert, door het bijvoorbeeld onder de mantel der liefde te verbergen, geeft het probleem de kans om uit te groeien tot een ramp. Stel je iemand onderaan de menselijke piramide voor die (onbewust) voorbij gaat aan kramp in een van zijn spieren. Wanneer dit te lang duurt en de opbouw van de piramide gewoon doorgaat, dan loopt niet alleen dit teamlid het gevaar zich ernstig te blesseren maar lopen ook alle teamleden die op hem steunen gevaar. Door voorbij te gaan aan regelmatige zorg voor het team kan een probleem zo groot worden, dat het bestaansrecht van het team bedreigd wordt. Het team levert bijvoorbeeld steeds minder waarde op of kent steeds meer interne conflicten. Direct doorgaan na het succesvol bereiken van een doel (de menselijke piramide staat!) zonder te reflecteren is evengoed risicovol. Hierdoor laat het team een kans liggen om bewust te groeien in de mate van spanning die het aan kan. Juist de reflectie op het geleverde teamwerk biedt de mogelijkheid om ambities van het team gericht bij te stellen. Een sterk team wisselt inspanning en reflectie regelmatig af.

Teamcoaching

Het is de taak van een coach om ervoor te waken dat het team de tijd neemt voor reflectie en dit moment optimaal benut. Iemand die de teamleden observeert wanneer ze samen een piramide bouwen en ze na afloop ondersteunt bij het gesprek over de geleverde inspanningen. Deze rol kan vanuit het team zelf ingevuld worden. Door een teamlid dat tijdelijk uit het teamwerk stapt en oog houdt voor het teamproces. Of het kan de verantwoordelijkheid zijn van de teamleider. Het voordeel hiervan is dat degene die coacht zelf ervaring heeft met het specifieke teamwerk. Zeker wanneer de teamleden op elkaar ingespeeld zijn en de reflectie als vanzelf lijkt te gaan, is interne coaching genoeg voor een team om in balans te blijven. In het geval van een nieuw team waarin de leden nog hun plek (in de piramide) aan het zoeken zijn of wanneer de kwaliteit van de reflectie achteruit gaat in een ervaren team, kan het lonen om een externe teamcoach om hulp te vragen.

Een teamcoach van buiten, met een gezonde interesse in de taakstelling en de context van een team, kan een aanvullende rol spelen bij de ontwikkeling van het team. Juist door buiten het team te staan, kan deze coach met een frisse blik het team observeren en vrijmoedig een spiegel voorhouden tijdens de reflectie. In een nieuw team kan de externe coach de psychische veiligheid bieden (denk aan de matten op de vloer) die de leden nodig hebben om sneller op elkaar te leren vertrouwen en bouwen. Bij een ervaren team kan de coach van buitenaf onbevangen feedback geven van de basis tot de top (van de piramide) om zo de leden beter te leren reflecteren en daarmee de innovatiekracht vergroten. Daarbij voelt een externe coach, net als het publiek in een circus, de spanning die in de zaal hangt en kan hij deze op professionele wijze terugkoppelen om het inzicht van het team te helpen vergroten. Teamcoaching ondersteunt het ontwikkelen van sterke teams, waarin leden productief én met plezier steeds complexere piramides weten te bouwen.

* Berger, L. ‘Om goed voor patiënten te zorgen moet je óók goed voor je team zorgen.’ De Correspondent. 10 februari 2021

* Haan, E. de (2017). Teamcoaching: gezamenlijke reflectie als motor voor prestatie. Amsterdam: Boom Uitgevers